Be:Belarus:Правілы напісання назваў

Status: рэкамендавана для ужывання (ОСМаўка 04-Dec-2013)

Гэты артыкул вызначае правілы напісання назваў вуліц, завулкаў, плошчаў і іншых тапонімаў у гарадах Беларусі для беларускай і рускай моваў.

Мовы

Усе аб'екты з назвамі павінны мець тэг "name" з назвай на беларускай мове афіцыйным правапісам для тапонімаў і іншых грамадзка значных аб'ектаў ці адпавядаць шыльдам для POI. Запаўненьне "name:be" і "name:ru" абавязковае, калі яны існуюць. Беларуская назва класічным правапісам можа быць пазначана ў тэгу "name:be-tarask" (не be-x-old; рэкамендавана толькі калі назва не супадае з "name:be").

Міжнародныя назвы могуць захоўвацца ў тэгу "int_name" і павінны быць зробленыя шляхам транслітарацыі з беларускай назвы афіцыйным правапісам ("name:be") па афіцыйных правілах. Пераклад назваў накшталт "вуліца->street" забаронены. Для канвэртавання можна скарыстацца канвэртарам(абярыце "афіцыйную транслітарацыю").

Выкарыстанне ё: па правілах рускай мовы замест ё можна выкарыстоўваць е, для беларускай мовы такіх правілаў няма(нельга змяняць ё на е). Ва ўсіх назвах на мапе, і ў беларускай і ў рускай мовах, выкарыстанне ё - абавязковае. Не дазваляецца змяняць яго на е.

Дадатковыя назвы дадаюцца ў alt_name:be і alt_name:ru.

Крыніцы назваў

Даведнік "Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь (пад рэд. В.Лемцюговай)" рэкамендаваны як крыніца назваў на беларускай і рускай мове, але прыярытэт маюць назвы што выкарыстоўваюцца ў сапраўднасці. З некалькіх "сапраўдных" назваў "больш сапраўднай" лічыцца тая што падтрымліваецца найбольш лакальнай суполкай.

Даведнік сканвэртаваны ў базу(CSV) на https://github.com/OsmBelarus/Databases. Абмеркаванне назваў населеных пунктаў ідзе ў http://forum.openstreetmap.org/viewtopic.php?id=22061

Калі нехта лічыць што даведнік падае няправільную назву, пажадана не толькі выправіць гэтую назву ў OSM, але і ў даведніку на github, альбо падаць на http://forum.openstreetmap.org/viewtopic.php?id=22061 каб яе выправілі ў даведніку. У базе абавязкова трэба пазначыць хто гэта мяняе і вельмі пажадана дадаваць крыніцу інфармацыі аб назве. Крыніцай можа быць спасылка на афіцыйны сайт, пастанову, мясцовае фота, нешта іншае. Гэта дазволіць падтрымліваць базу і валідацыю ў належным стане і вырашаць канфлікты.

Назвы вуліц, завулкаў, плошчаў і г.д. падаюцца паводле афіцыйных дакументаў. База назваў па кожным горадзе знаходзіцца на https://github.com/OsmBelarus/Databases. У ёй падаюцца спасылкі на пастановы аб перайменаваннях.

Назвы населеных пунктаў

Тып населенага пункта не ўваходзіць у назву, у адрозненні ад назваў вуліц. Павінна быць "Вязынка" а не "вёска Вязынка". Тып пазначаецца ў тэгу place

Адпаведнасць тыпу населенага пункту тэгам osm (place=*) :

Скарот	Поўная назва тыпу	Тэг osm
г.	горад	town (для гарадоў з насельніцтвам больш за 50000 - city)
г.п.	гарадскі пасёлак, мястэчка	village
аг.	аграгарадок	village
в.	вёска	hamlet (для цэнтраў сельсаветаў - village)
п.	пасёлак	hamlet
р.п.	рабочы пасёлак	hamlet
х.	хутар	hamlet (калі адна гаспадарка - isolated_dwelling)

Назвы вуліц, плошчаў і г.д. у населеных пунктах

Гэтыя правілы зробленыя паводле рускіх правілаў RU:ВикиПроект_Россия/Соглашение_об_именовании_дорог, адаптаваных для Беларусі.

Тапонім

поўная назва аб'екта. Прыклад: "вуліца Браніслава Тарашкевіча", "бульвар Шаўчэнкі", "3-і Паліграфічны завулак".

Тапонім складаецца з (на прыкладзе "2-я Верхняя Пасялковая вуліца"):

• парадкавы нумар - "2-я"
• тлумачальнае слова - "Верхняя"
• асноўная частка - "Пасялковая"
• родавы тэрмін ("статусная частка" ў расейцаў) - "вуліца"

Тлумачальнае слова і парадкавы нумар - неабавязковыя часткі.

Часткі тапоніма

	Напісанне	Граматыка	Прыклады	Выключэнні
Парадкавы нумар	заўсёды скарочана	лічэбнік назоўнага склону, адзіночнага ліку; род - адпаведны родаваму тэрміну	1-я, 2-і, 3-і, 4-я	у назве "вуліца Першага Траўня", "Першага" - гэта не парадкавы нумар, а належыць асноўнай частцы
Тлумачальнае слова	без скарачэнняў, з вялікай літары	назоўны склон, адзіночны лік; род - адпаведна асноўнай частцы	"Верхні", "Ніжні", "Заходні", "Усходні", "Малы", "Вялікі"	у назве "Верхні завулак", слова "Верхні" - асноўная частка, а не тлумачальнае слова
Асноўная частка	без скарачэнняў, з вялікай літары	назоўнік назоўнага ці роднага склону, альбо прыметнік	Браніслава Тарашкевіча, Шаўчэнкі, Незалежнасці, Вязынская, Няміга
Родавы тэрмін ("статусная частка")	без скарачэнняў, з малой літары	назоўны склон, адзіночны лік; род - адпаведна слову	вуліца, завулак, плошча, алея

Парадкавы нумар

	Беларуская мова	Руская мова
Мужчынскі род	1-ы, 2-і, 3-і, 4-ы, 5-ы, 6-ы, 7-ы, 8-ы, 9-ы	1-й, 2-й, 3-й, 4-й, 5-й, 6-й, 7-й, 8-й, 9-й
Жаночы род	1-я, 2-я, 3-я, 4-я, 5-я, 6-я, 7-я, 8-я, 9-я	1-я, 2-я, 3-я, 4-я, 5-я, 6-я, 7-я, 8-я, 9-я

Заўвага: часам парадак слоў у складаных выпадках можна вызначыць калі дадаць парадкавы нумар у назву. Напрыклад, пісаць "Траецкая вуліца " альбо "вуліца Траецкая" ? Дадаем "1-я" і атрымліваем "1-я Траецкая вуліца"(гучыць добра) і "1-я вуліца Траецкая"(не гучыць).

Парадак слоў: родавы тэрмін спачатку

[<парадкавы нумар>] <родавы тэрмін> [<тлумачальнае слова>] <асноўная частка>

Родавы тэрмін ставіцца перад асноўнай часткай і тлумачальным словам у выпадках:

а) Асноўная частка - назоўнік у назоўным склоне: "вуліца Няміга", "вуліца Вялікая Слепня", "вуліца Зацень", "2-я вуліца Шостая Лінія", "завулак Малы Трасцянец", "вуліца Траецкая набярэжная"

б) Асноўная частка - назоўнік у родным склоне: "вуліца Браніслава Тарашкевіча", "бульвар Шаўчэнкі", "праезд Чыжэўскіх", "2-і завулак Мантажнікаў", "завулак Акадэміка Жэбрака", "праспект імя газеты 'Звязда'"

Парадак слоў: родавы тэрмін напрыканцы

[<парадкавы нумар>] [<тлумачальнае слова>] <асноўная частка> <родавы тэрмін>

Родавы тэрмін ставіцца пасля асноўнай частцы калі асноўная частка - прыметнік: "Вязынская вуліца", "1-ы Загарадны завулак", "Брэст-Літоўская вуліца", "Далгінаўскі тракт"

Імёны людзей ў назвах вуліц

Згодна рашэння Тапанімічнай камісіі пры Савеце Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 26 лістапада 2014 года, назва вуліцы павінна ўтрымліваць імя і прозвішча(альбо поўны псеўданім) чалавека: вуліца Адама Шэмеша, альбо вуліца Якуба Коласа.

Заўвага: згодна з правіламі арфаграфіі:

• прозвішча, якое заканчваецца на літару «о» не пад націскам у рускай мове, на беларускай мове будзе мець апошнюю літару «і», калі гаворка ідзе пра мужчыну, і — «а», калі пра жанчыну: улица Алеся Осипенко — вуліца Алеся Асіпенкі; улица Полины Осипенко — вуліца Паліны Асіпенка;
• прозвішча, якое ў назоўным склоне заканчваецца на літару «к», у родным склоне мае канчатак «а», калі гаворка ідзе пра мужчыну, і нулявы канчатак, калі пра жанчыну: Ильюнчик: улица Ірины Ильюнчик — вуліца Ірыны Ільюнчык; улица Олега Ильюнчика — вуліца Алега Ільюнчыка;
• прозвішча, якое заканчваецца на «вич/віч» не скланяецца, калі гаворка ідзе пра жанчыну, і скланяецца, калі гаворка ідзе пра мужчыну: Багдановіч: вуліца Ірыны Багдановіч — улица Ирины Богданович; вуліца Максіма Багдановіча — улица Максима Богдановича.

Ранейшае напісанне імёнаў у назвах сустракалася рознае і не было аніякай логікі. Было і імя з прозвішчам, і толькі прозвішча. Былі заўважаныя наступныя агульныя рысы :

1. Калі імя падавалася разам з званнем або прафесіяй, ужывалася толькі прозвішча: вуліца Акадэміка Жэбрака, вуліца Архітэктара Заборскага, вуліца Курсанта Гвішыяні, вуліца Лейтэнанта Кіжаватава.
2. Імёны беларускіх і еўрапейскіх дзеячаў, псеўданімы пісьменнікаў, дзе імя па-бацьку звычайна не ужываецца - падавалася імя разам з прозвішчам: вуліца Браніслава Тарашкевіча, вуліца Янкі Купалы, вуліца Яна Райніса. Але: вуліца Дуніна-Марцінкевіча.
3. Імёны расейскіх і савецкіх дзеячоў, дзе звычайна ужываецца імя па-бацьку - падавалася толькі прозвішча: вуліца Бехцерава, вуліца Лабанка. Але: вуліца Веры Харужай.
4. Ініцыялы ніколі не выкарыстоўваліся.