NL:Hulpdiensten

OpenStreetMap voor hulpdiensten

Sinds enige tijd is er een Nederlands bedrijf actief dat navigatie levert voor hulpdiensten. De dienst maakt gebruik van gegevens uit de databank van OpenStreetMap en projecteert daar aanvullend nog enkele objecten en zaken op. Per aangesloten Veiligheidsregio zijn een aantal beheerders actieve bijdragers op OpenStreetMap. Zij verwerken meldingen vanuit collega's in het veld over toegankelijkheid van wegen, privé-opritten op grotere percelen, ontbrekende paaltjes en hekken en ontbrekende schakels in navigeerbaarheid. Op deze pagina worden enkele veelvoorkomende vraagstukken behandeld en zijn de relevantste zaken samengebracht.

Tagging

Toegangsbeperkingen op wegen/paden

Met emergency=yes geef je aan dat een weg of pad ook voor hulpdiensten toegankelijk is. Bij privéwegen waarbij verondersteld mag worden dat deze geschikt zijn voor gemotoriseerd verkeer (zoals highway=service), is deze tag niet nodig. Hulpdiensten mogen immers geslotenverklaringen (access=private) al negeren. Deze tag is met name nuttig bij wegen of paden in de publieke ruimte die gesloten zijn voor normaal verkeer, maar beschikbaar voor hulpdiensten. Bij een weg die alléén voor hulpdiensten beschikbaar is kan dat voor andere mappers duidelijkheid geven. Bij een weg die speciaal voor hulpdiensten bedoeld is (zoals een toegangsweg uitsluitend voor ambulances bij een ziekenhuis) kan emergency=designated gebruikt worden.

Wanneer een hulpvoertuig onder meerdere voertuigcategorieën valt kan het zijn dat alleen emergency=yes geen toegang geeft wanneer andere toegangstags dit verbieden. Het gaat hier dan met name om hgv=* voor zware bedrijfswagens. Wanneer bijvoorbeeld hgv=no op een vrachtwagenverbod wijst, dan kan deze effectief ook de zwaardere brandweerwagens uitsluiten. Om deze voor hulpdiensten te overschrijven kan een voorwaardelijke beperking gebruikt worden:

hgv = no
hgv:conditional = yes @ emergency

Fysieke beperkingen op wegen/paden

De tag emergency=yes functioneert op wegen en paden in principe als een toestemmingswaarde. Wanneer een weg of pad ook fysieke beperkingen kent, dan kunnen deze aangegeven zijn als wettelijke beperkingen (via een verkeersbord), of effectieve beperkingen uit andere bronnen. In sommige gevallen kan het wenselijk zijn om de wettelijke beperkingen voor hulpdiensten op zij te schuiven.

Voorbeelden van fysieke beperkingen

Omschrijving	Wettelijk	Effectief
Maximumasdruk	maxaxleload=*	(zelden gebruikt)
Maximumgewicht	maxweight=*	(zelden gebruikt)
Maximumbreedte	maxwidth=*	maxwidth:physical=*
Maximumlengte	maxlength=*	(zelden gebruikt)
Maximumhoogte	maxheight=*	maxheight:physical=*

Via de *:emergency=* sub-sleutel of een voorwaardelijke beperking kan een wettelijke beperking uitgezet worden.

Om bijvoorbeeld bij een weg bebord met maximumasdruk 2,2 ton en maximumbreedte 2 meter enkel de maximumasdruk uit te zetten voor hulpdiensten (bij een voorbeeld uit het veld was dit omdat de brug waarop de asdruk betrekking had pas na een paar kilometer lag en de weg tot daar aan toe geen daadwerkelijk beperking had), kan deze de volgende tags krijgen:

maxaxleload = 2.2
maxaxleload:emergency = default
maxwidth = 2
source:emergency = Veiligheidsregio Fryslân
source:emergency:date = 2022-06-25

Bij dit voorbeeld blijft de maximumbreedte van 2 meter gehandhaafd. Merk op dat de waarde default hier aangeeft dat er de maximumasdruk niet onbeperkt is (dit zegt none wel), maar dat deze de gangbare waarde voor publieke wegen heeft.

Voor de effectieve fysieke beperkingen (gekenmerkt door *:physical=*) geldt dat zelfs hulpdiensten de natuurwetten niet opzij kunnen schuiven (zonder schade te veroorzaken). Zo overschrijft maxheight:emergency=default wel een maxheight=2.4, maar niet een maxheight:physical=2.6 — dat vloeit ook voort uit de opbouw van de sleutel. Een uitzondering is een situatie waar de fysieke eigenschappen veranderen wanneer hulpdiensten er gebruik van maken. Eigenlijk betreft het daarbij altijd paaltjes die door het wegzakken of wegnemen ervan de maxwidth:physical=* veranderen. In dit geval kan dat zo weergegeven worden:

barrier = bollard
bollard = rising
maxwidth:physical = 1.4
maxwidth:physical:emergency = 3
source:emergency = survey
source:emergency:date = 2020-01-10

Hier wordt (ten bate van bijvoorbeeld bakfietsen) aangegeven dat je er normaal gesproken langs kan als je binnen de 1,4 meter past ongeacht de stand van het paaltje, en dat zodra het paaltje zakt er 3 meter aan breedte beschikbaar is.

Pollers en paaltjes

Paaltjes en pollers worden gebruikt om de toegang tot bepaalde wegen onmogelijk te maken voor bepaalde groepen verkeersdeelnemers. In OpenStreetMap staan paaltjes die om deze reden in de openbare ruimte zijn geplaatst doorgaans ingetekend als knoop (punt ) in de weg met de sleutel barrier=bollard.

Of een bepaalde paal of poller toegankelijk is voor hulpdiensten, kan het beste in het veld worden vastgesteld. Gesteld kan worden dat over het algemeen verzinkbare pollers, verwijderbare palen en flexibele palen passeerbaar zijn voor de hulpdiensten. Verzinkbare pollers dalen automatisch wanneer een voertuig nadert. Voor verwijderbare palen hebben hulpdiensten de sleutel en de flexibele palen kunnen voertuigen probleemloos passeren.

Deze typen palen worden als volgt benoemd in OpenStreetMap:

• Poller: bollard=rising
• Verwijderbare paal: bollard=removable
• Buigzame paal: bollard=flexible

Voor deze drie paaltjes geldt standaard emergency=yes. (dit moet nog geverifieerd worden). Dit betekent dat alleen wanneer een barrière niet te nemen is door de hulpdiensten, dat dit expliciet vermeld moet worden m.b.v. emergency=no.

Bronvermelding

Zelfs met de behouden historie van ways kan het door bewerkingen en opknippen gebeuren dat uit de geschiedenis niet meer herleidbaar is waarom hulpdiensten bepaalde beperkingen kunnen negeren. Wanneer een Veiligheidsregio deze ontheffing invoert of laat invoeren, dan vermelden we de bron in deze vorm:

source:emergency:date = <JJJJ-MM-DD> 
source:emergency = <naam veiligheidsinstantie>

Bijvoorbeeld:

• source:emergency:date=2022-07-22
• source:emergency=Veiligheidsregio Fryslân

Dit maakt het mogelijk voor mappers die op een onduidelijke situatie stuiten om navraag te doen.

Achtergrond

Welke elementen zijn relevant voor veiligheidsregio's?

Het voornaamste belang voor hulpdiensten bij het navigeren is dat de kaartgegevens correct zijn. Uiteraard gaat het om het actueel houden van openbare wegen. Maar bij calamiteiten kunnen de hulpdiensten waar nodig ook gebruik maken van wegen die niet opengesteld zijn voor het algemene publiek (privéwegen). In de navigatie krijgen sommige wegen een voorrang boven andere wegen. Dit wordt gebaseerd op lokale voorkeuren, maar ook aan de hand van wegtype, maximumsnelheden, barrières (veelal hekken en paaltjes) en de breedte van het pad of de weg.

Er worden in OpenStreetMap ook veel hulpdienstspecifieke sleutels en waarden gebruikt. Zie bijvoorbeeld het overzicht op emergency=*. Veel van de daarop vermelde sleutels worden door Veiligheidsregio's niet gebruikt. Dit is voornamelijk het geval, omdat ze voor deze informatie een eigen kaartlaag bijhouden en samenvoegen met de informatie van OpenStreetMap. Daar speelt mee dat sommige gegevens niet publiekelijk worden gemaakt.

Dat maakt dat het toevoegen van (informatie over) objecten die ogenschijnlijk relevant zijn voor de hulpdiensten niet noodzakelijk is voor het functioneren van deze hulpdiensten. Dat neemt vanzelfsprekend niet weg dat het een ieder vrij om waargenomen objecten van de hulpdiensten op de kaart te zetten. Het adagium van OpenStreetMap is immers: wat je aantreft in het veld en blijvend is, kan op de kaart. Een waterreservoir of hulpmiddelen voor bestrijding van natuurbranden vallen daar ook gewoon onder.

Waarmee kunnen mappers de hulpdiensten van dienst zijn?

Zoals reeds beschreven is navigeerbaarheid van wegen een belangrijk aspect voor onder meer de hulpdiensten. Sinds de oprichting van OpenStreetMap is al gewerkt aan het vervolledigen van het netwerk van met name openbare wegen. Toch worden er geregeld wegen opnieuw ingericht en zijn er ook diverse wegen in aanleg. Naast het verbeteren van de bestaande wegeninformatie zijn er echter een aantal aandachtspunten, waaraan bij het bewerken extra aandacht geschonken kan worden.

• Toevoegen en beschrijven van barrières op de weg en op privéwegen, zoals verwijderbare paaltjes,
• Het intekenen van privé-opritten en niet openbaar toegankelijke wegen op bedrijfspercelen.
• Wegen die zijn aangelegd voor hulpdiensten (emergency=designated)
• Duurzaam aanwezige boerenpaden (highway=track met meestal tracktype=grade3 en beter)

Waarom kan emergency=yes niet gewoon alle beperkingen overschrijven?

Het is verleidelijk om met data-consumers zoals LiveNav af te spreken dat een simpele emergency=yes op een weg deze weg geschikt maakt voor hulpdienstennavigatie. Hier kleven echter een aantal nadelen aan:

• Dit sluit niet aan bij de essentie van emergency=* wanneer toegepast op wegen en barrières; namelijk dat van een toegangswaarde voor een vervoersmiddelencategorie. emergency=* is hier de verkorte en voorkeursvorm van access:emergency.
• Welke van meerdere fysieke beperkingen overschreven wordt (bijvoorbeeld bij een maxaxleload=* én een maxwidth=*), is niet duidelijk uit deze enkele tag.
• Bij gebruik om enkel fysieke beperkingen te overschrijven doet de tag iets wat buiten de conventies valt, en wat andere mappers er toe kan bewegen de tag te verwijderen (want immers overbodig bij access=yes of geen access=*) — al of niet op basis van geautomatiseerde quality assurance tools.
• Onduidelijk of bij het overschrijven van bijvoorbeeld maxwidth=* (de beborde siatuatie) ook maxwidth:physical=* overschreven moet worden.
• Wanneer een mapper op basis van veranderende bebording nieuwe fysieke beperkingen aanbrengt, zou deze emergency=yes de nieuwe beperking ook automatisch overschrijven. Of dat ook werkelijk mogelijk is, kunnen wij als leken vaak niet goed beoordelen.